Ka Hikitia – Ka Hāpaitia | Te Rautaki Mātauranga Māori (te reo Māori)
Ka tae Māori atu ngā ākonga Māori ki ngā taumata angitu o te mātauranga, ka whai pūkenga hoki e whai wāhi ai rātau ki te ao Māori, ki Aotearoa me te ao whānui.
- Ngā whetū nga whāia
- He Tirohanga Whāroa: Te Tirohanga Whakamua ki te 30 tau me ngā whāinga
- He rautaki nā ngā tari maha mō te rāngai mātauranga
- Whāia te iti Kahurangi
- Ngā inenga matua
- Ngā inenga
- Mahia te mahi
Ko Ka Hikitia te rautaki a ngā tari maha mō te rāngai mātauranga. Ko ngā tari nei, koia: ko Te Tāhuhu o te Mātauranga; ko Te Aho o Te Kura Pounamu; ko Mātauranga Aotearoa; ko Te Tari Arotake Mātauranga; ko Te Mana Tohu Mātauranga o Aotearoa; ko Matatū Aotearoa; ko Te Amorangi Mātauranga Matua; ko Te Whakarōpūtanga Kaitiaki Kura o Aotearoa hoki.
Ka raua atu ki te Rāngai Mātauranga ko ngā ratonga ako kōhungahunga katoa, ko ngā kura me ngā momo whare wānanga hoki.
Ka whakamārama mai a Ka Hikitia me pēhēa ngā mahi a ēnei tari hei tautoko i ngā ratonga mātauranga, arā, kia hurihia te aro o te rāngai whānui, kia tautokona ngā ākonga Māori me ō rātau whānau, hapū, iwi hoki kia eke ki ngā taumata angitu. Ka whakatakoto hoki a Ka Hikitia i tētahi kaupapa hei whakahaere i ngā mahi e tutuki ai ēnei whāinga.
Ngā whetū hei whai
- He Huanga Kairangi: Ka tautoko mātau i ngā ākonga Māori me ō rātau whānau kia taea ngā huanga mātauranga e kairangi ana.
- Te Whai Wāhitanga: Ka mātua whai mātau kia kaha tonu ngā hononga a ngā ākonga Māori me ō rātau whānau ki ngā wāhanga katoa o te pūnaha mātauranga.
- Mauria Ngā Pūkenga: Ka whakanui, ka whakapiki anō i ngā pūkenga o ngā ākonga Māori me ō rātau whānau.
- Hononga Whaihua: Ka tautoko mātau i ngā hononga kaha i waenga i ngā ākonga me ō rātau whānau, hapū, iwi hoki me ngā kaimahi mātauranga me ētahi atu hei tautoko i ngā huanga kairangi.
- Te Tiriti o Waitangi: Ka whai mātau ki te whakatinana i Te Tiriti o Waitangi i roto i te rāngai mātauranga.
Ko tā ngā whetū nei he whakatakoto i ngā tikanga mahi hei whai mā mātau i roto i te pūnaha mātauranga hei tautoko i te tirohanga whāroa o Ka Hikitia.
He mea whakahāngai ēnei mai i Ka Hikitia 2013 ā, e whakaatu ana hoki i ngā kaupapa mauroa i roto i te mātauranga Māori.
Kua roa tonu e ngoikore ana ngā mahi a te pūnaha mātauranga mō ngā ākonga Māori me ō rātau whānau.
Nō reira, kei raro rawa ngā huanga o ngā ākonga Māori i ērā o ētahi atu rōpū ākonga, ko te mutunga iho kāore tonu e aronui ana ki te pūnaha mātauranga.
Ka noho tēnei āhuatanga hei aupēhitanga mō ngā huanga papori, ahurea, hauora, ohaoha hoki o ngā whānau, hapū, iwi hoki o te motu, ka noho hoki hei whakataimahatanga mō Aotearoa whānui.
Mō ngā raraunga me ngā rangahau e pā ana ki ngā mahi a te pūnaha mātauranga mō ngā ākonga Māori, me haere ki educationcounts.govt.nz(external link)
Ka whakamātau a Ka Hikitia me te Kaupapa Mahi Mātauranga, tētahi i tētahi.
Education Portfolio Work Programme
He Tirohanga Whāroa: Te Tirohanga Whakamua ki te 30 tau me ngā whāinga
Whakamaua te pae tata kia tina – Whakamaua te pito mata kia puta ki te ao mārama …
Ko tātau ngā uri whakaheke mai i ngā tīpuna pōkai moana, pōkai whenua, he puna waihanga hoki, he mōhio pū hoki ki te totoro i ngā pae tawhiti.
Ka rite ngā akoranga kia noho tuwhera, kia ōrite te whiwhi, kia kaha tonu ngā hononga kia hāpai te tū, kia kake haere tonu hei painga anō mō te iwi me ngā tātai o āpōpō.
Whāia te pae tawhiti kia tata – Toroa ko tua o te pae tawhiti, ka tō mai kia tata!
He rautaki nā ngā tari maha mō te rāngai mātauranga
- Ko ngā ākonga kei te iho: Ko ngā ākonga me ō rātau whānau kei te iho o te mātauranga.
- Kāore he tauārai i roto i te mātauranga: Ka taea ngā whai wāhitanga me ngā putanga rawe mō ia ākonga.
- Ngā whakaakoranga me te kaiārahi kounga: Ko te kounga o ngā whakaakoranga, kaiārahi hoki te mea whaitake mō ngā ākonga me ō rātau whānau.
- Te anamata o ngā akoranga me ngā mahi: Ngā akoranga e hāngai ana ki ngā ao o ngā tāngata o Aotearoa i tēnei rā, ā, puta noa i ō rātau rā.
- Mātauranga tūmatanui taumata tiketike tuwhera: E pono ana, e toitū ana te mātauranga o Aotearoa.
Ko tēnei tirohanga whāroa me ngā whāinga te kaupapa matua o tēnei ara mātauranga.
He mea nui kia noho taketake tonu a Ka Hikitia ki roto ki tēnei āhuahanga mā reira e mātua whakarite ai kia aronui ai ngā wāhanga katoa o te pūnaha mātauranga ki te tautoko i ngā ākonga Māori kia puta ki ngā taumata o angitu hei Māori anō.
Whāia te iti Kahurangi
Te Whānau |
|
Te Tangata |
|
Te Kanorautanga |
|
Te Tuakiritanga |
|
Te Rangatiratanga |
|
E whakaaturia ana i ēnei pou ngā whakaaro matua i rongo ai mātau mai i a Ngāi Māori i roto i te wā roa tonu me ngā kōrero hoki kei ā mātau papa taunakitanga mō ngā mea tika, ngā mea whaihua ki te Māori.
Ngā inenga matua
Ka taea te kī kua tutuki pai a Ka Hikitia ina:
a) kaha ana te whai wāhi a ngā ākonga Māori ā, kei te whiwhi rātou i ngā huanga mātauranga kairangi, ā,
b) he kaha anō te mahitahi a ngā whānau, hapū, iwi Māori me ō mātau ratonga mātauranga hei tautoko i ngā huanga mātauranga kairangi mō ngā ākonga Māori.
Ko ngā ratonga mātauranga nei, ko ngā kura kōhungahunga, ko ngā momo kura, ko ngā kaiwhakawhiwhi mātauranga tuatoru hoki.
Ka inea tēnei e mātou mā: te raraunga whai wāhitanga; ngā huanga NCEA; ngā huanga NZQF [ētahi inenga tutukitanga kē atu] me ngā rapunga whakaaro.
Feedback on Māori education – Kōrero Mātauranga(external link)
Ngā ingenga
Te Whānau |
|
Te Tangata |
|
Te Kanorautanga |
|
Te Tuakiritanga |
|
Te Rangatiratanga |
|
Mahia te mahi
Te Whānau: Me aronui tonu ngā ratonga mātauranga ki ngā ākonga i roto i te āhuatanga o ō rātou whānau. |
|
Te Tangata: Kei te wātea a Ngāi Māori i te whakatoiharatanga iwi, i te whakahāweatanga me te whakataunu |
|
Te Kanorautanga: He kanorau a Ngāi Māori, ā, me whai whakaaro ki te horopaki o ō rātau tini moemoeā me ō rātau tini wheako. |
|
Te Tuakiritanga: He mea nui te tuakiri, te reo me te ahurea mō ngā ākonga Māori. |
|
Te Rangatiratanga: Ka whataktau, ka whakatinana hoki a Ngāi Māori i o rātau hiahia mō te mātauranga. |
|
Ka kitea te roanga atu o ngā whakamārama mō ā mātau tikanga mahi hei tautoko i te mātauranga reo Māori tino kounga i roto i a Tau Mai Te Reo (te Rautaki mō te Reo Māori i roto i te mātauranga) he tuhinga māhanga ki Ka Hikitia.
Me āta whakamāherehere, me āta raranga ngā mahi hei whakatinana i ngā takohanga kua oati nei mātau hei whakatutuki i ngā whāinga.
Me whakatōmua mātau i ētahi o ngā mahi nei, ā, me aro tēnei ki te tauritetanga o ngā kaupapahere ā-motu me ngā horopaki o ngā rohe.
Me kōkiri ngā mahi tika hei ngā wā tika hei ngā wāhi tika. Ka whakaritea mai e Te Tāhuhu o te Mātauranga me ngā tari mātauranga he mahere ā-motu, ā-rohe, ā-hapori hoki i runga i te mahi tahi ki ngā ratonga mātauranga me ngā iwi me Ngāi Māori kei ngā rohe, kei ngā hapori. Ka rite ton ute arotake, te tuiku pūrongo me te whakahou i ngā mahere nei.
Last reviewed: Has this been useful? Give us your feedback